Η Ελλάδα του 1989 βρέθηκε στην πιο επικίνδυνη θεσμική καμπή της Μεταπολίτευσης.
Σκάνδαλα, πόλωση, αλλεπάλληλες εκλογές, κυβερνήσεις-γέφυρες και μια κοινωνία εξαντλημένη από την αβεβαιότητα.
Σύμφωνα με αρχεία της Βουλής και ρεπορτάζ των Reuters, BBC News και Associated Press της εποχής, η χώρα κινήθηκε για μήνες «στα όρια δυσλειτουργίας του δημοκρατικού συστήματος».
Κορύφωση της κρίσης;
Η οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξενοφώντα Ζολώτα — η μοναδική φορά μετά το 1974 που Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ και Αριστερά βρέθηκαν στο ίδιο κυβερνητικό τραπέζι.
Το σκάνδαλο Κοσκωτά: Το φιτίλι που άναψε τη θεσμική φωτιά
Από τα τέλη του 1988 έως τα μέσα του 1989, η υπόθεση Κοσκωτά μονοπωλεί την επικαιρότητα.
Οι ανταποκριτές του Reuters μιλούν για «τη μεγαλύτερη κρίση αξιοπιστίας μετά την πτώση της Χούντας».
Το BBC News κάνει λόγο για «Hellenic Watergate».
Ο τραπεζίτης Γιώργος Κοσκωτάς κατηγορείται για:
- υπεξαίρεση,
- εξαγορά ΜΜΕ,
- πολιτικές συναλλαγές,
- διασπάθιση πόρων.
Η κοινωνία απαιτεί κάθαρση.
Τα κόμματα αλληλοκατηγορούνται.
Το σύστημα βαδίζει σε θεσμικό παροξυσμό.
18 Ιουνίου 1989: Η ΝΔ παίρνει 45%, αλλά δεν κυβερνά
Οι κάλπες δίνουν στη Νέα Δημοκρατία ένα ισχυρό σχεδόν 45%.
Ωστόσο, ο εκλογικός νόμος της σχεδόν απλής αναλογικής —ψηφισμένος επί ΠΑΣΟΚ— αποτρέπει την αυτοδυναμία.
Τα Associated Press και AFP γράφουν για «έναν εκλογικό λαβύρινθο χωρίς έξοδο».
Το ΠΑΣΟΚ αρνείται συνεργασία.
Το ΚΚΕ, πλήρως αυτόνομο κόμμα, κρατά διακριτή στάση.
Η χώρα μένει μετέωρη.
Η κυβέρνηση Τζαννετάκη: Συνεργασία-σοκ, εντολή περιορισμένης διάρκειας
Με πρωτοβουλία των:
- Κωνσταντίνου Μητσοτάκη,
- Χαρίλαου Φλωράκη,
- Λεωνίδα Κύρκου,
Σχηματίζεται κυβέρνηση ΝΔ–Συνασπισμού.
Το AP News τη χαρακτηρίζει «ένα πείραμα που καμία ευρωπαϊκή δημοκρατία δεν είχε τολμήσει».
Κύριες αποστολές:
- Κάθαρση για το σκάνδαλο Κοσκωτά.
- **Προετοιμασία νέων εκλογών χωρίς σκιές».
Η Βουλή παραπέμπει τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο.
Η κυβέρνηση αποχωρεί, έχοντας εκπληρώσει την αποστολή της.
5 Νοεμβρίου 1989: Το αδιέξοδο επιστρέφει — και γίνεται πιο βαθύ
Οι δεύτερες εκλογές μέσα σε πέντε μήνες επαναλαμβάνουν το ίδιο μοτίβο:
κανένα κόμμα δεν μπορεί να κυβερνήσει.
Το BBC News κάνει λόγο για «τη σοβαρότερη θεσμική κρίση της Μεταπολίτευσης».
Τα πρακτικά της Προεδρίας καταγράφουν:
«Αδυναμία σχηματισμού κυβερνήσεως εκ νέου».
Η χώρα εισέρχεται σε επικίνδυνη ζώνη αβεβαιότητας.
Η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα: Η έσχατη λύση
Μπροστά στο φάσμα πλήρους ακυβερνησίας, οι ηγεσίες:
- της ΝΔ,
- του ΠΑΣΟΚ,
- του Συνασπισμού,
αποδέχονται την ανάγκη σχηματισμού οικουμενικής κυβέρνησης.
Επικεφαλής τίθεται ο παγκοσμίου κύρους οικονομολόγος Ξενοφών Ζολώτας, τον οποίο το Reuters χαρακτηρίζει «elder statesman with impeccable credentials».
Η είδηση προκαλεί σοκ στην κοινή γνώμη:
- ο Μητσοτάκης συνεργάζεται με τον Παπανδρέου,
- η αφήγηση κάθαρσης θολώνει,
- η πολιτική αξιοπιστία τραυματίζεται.
Το BBC News σημειώνει:
«Οι Έλληνες πολιτικοί συνεργάζονται μόνο όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή.»
Ένα κυβερνητικό σχήμα που τρίζει από την πρώτη μέρα
Η οικουμενική πατά σε κινούμενη άμμο.
Σύμφωνα με κοινοβουλευτικά πρακτικά:
- η ΝΔ πιέζει για εκλογές και καθαρή εντολή,
- το ΠΑΣΟΚ επιδιώκει πολιτική επιβίωση,
- η Αριστερά διχάζεται για τη συμμετοχή της.
Οι τριβές είναι συνεχείς.
Οι αντιθέσεις, δομικές.
Η αποτυχία εκλογής Προέδρου και το τέλος της οικουμενικής
Η κρίσιμη στιγμή έρχεται με την απόπειρα εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας.
Οι συσχετισμοί δεν επιτρέπουν συμφωνία.
Η διαδικασία καταρρέει.
Το Reuters γράφει:
«Η οικουμενική δεν έπεσε — απλώς τελείωσε από φυσική φθορά.»
Η Βουλή διαλύεται.
Προκηρύσσονται εκλογές για την 8η Απριλίου 1990.
8 Απριλίου 1990: Το τέλος της ακυβερνησίας με το οριακό 151
Η Νέα Δημοκρατία αναδεικνύεται ξανά πρώτη.
Χωρίς αυτοδυναμία — ξανά.
Η λύση έρχεται από την προσχώρηση του βουλευτή της ΔΗΑΝΑ, Θεόδωρου Κατσίκη.
Το ψηφιακό «151» δίνει στη ΝΔ κυβέρνηση.
Οι δέκα μήνες θεσμικής ασφυξίας κλείνουν.
Υ.Σ:..Η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα δεν ήταν πολιτική επιλογή.
Ήταν αναγκαστική άμυνα ενός συστήματος που δεν μπορούσε πια να λειτουργήσει.
Το 1989 απέδειξε ότι:
- η πόλωση μπορεί να καταστήσει μια χώρα ακυβέρνητη,
- η διαφθορά ροκανίζει τη δημοκρατία εκ των έσω,
- οι θεσμοί καταρρέουν όταν η πολιτική αντιπαράθεση γίνεται προσωπική εκδίκηση,
- και η συναίνεση, στην Ελλάδα, εμφανίζεται μόνο όταν όλα τα άλλα έχουν αποτύχει.
Η οικουμενική Ζολώτα δεν έλυσε την κρίση.
Την απέτρεψε από το να γίνει καταλυτική.
Έσωσε χρόνο αλλά όχι το κύρος της πολιτικής.
Το 1989 παραμένει έως σήμερα το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν η πολιτική αντιπαράθεση ξεπερνά τα όρια και η χώρα αναγκάζεται να κυβερνηθεί με… αναπνευστήρα.