Σαν σήμερα, το 1842, γεννήθηκε ένας άνθρωπος που έμοιαζε να έρχεται από κάποιο αθέατο σύνορο ανάμεσα στην επιστήμη και την ηθική, ανάμεσα στη γη και το όνειρο:
Ο Αλεξέγεβιτς Πέτρος Κροπότκιν.
Ο Κροπότκιν θεωρείται από την παγκόσμια διανόηση ένας από τους πλέον ιδιότυπους και φωτεινούς στοχαστές του 19ου και αρχών 20ού αιώνα:
Ένας άνθρωπος που ένωσε επιστήμη, ηθική φιλοσοφία και πολιτικό όραμα σε ένα ενιαίο σύστημα σκέψης.
Στη λογοτεχνία των κοινωνικών επιστημών, ο Κροπότκιν εμφανίζεται ως η «ήρεμη φωνή της επιστημονικής ηθικής».
Το έργο του «Αλληλοβοήθεια» (Mutual Aid) έχει μείνει ως κλασικό κείμενο όπου επιχειρεί μια αντιστροφή της δαρβινικής ανάγνωσης:
Οχι ο ανταγωνισμός, αλλά η συνεργασία αποτελεί τον κινητήριο μηχανισμό της εξέλιξης.
Συγγραφείς όπως ο Stephen Jay Gould τον αναφέρουν ως προάγγελο της σύγχρονης βιολογικής θεωρίας της συνεργασίας.
Στη διεθνή λογοτεχνία συχνά παρουσιάζεται η βιογραφική του αντίφαση:
Ένας Ρώσος πρίγκιπας που εγκατέλειψε τα προνόμια για να γίνει επαναστάτης.
Το μοτίβο αυτό απαντά σε βιογραφικά μυθιστορήματα, ιστορικές πραγματείες και πολιτιστικές μελέτες ως σύμβολο ηθικής συνέπειας.
Για πολλούς συγγραφείς, ο Κροπότκιν ενσαρκώνει το «αιώνιο παράδοξο» του διανοούμενου που αρνείται την εξουσία από καθαρό αίσθημα δικαιοσύνης.
Η παγκόσμια πολιτική φιλοσοφία τον περιγράφει ως τον μεγαλύτερο θεωρητικό της αναρχίας χωρίς βία.
Σε αντίθεση με πιο σκοτεινές πλευρές του ρωσικού επαναστατικού κινήματος, ο Κροπότκιν προώθησε ένα μοντέλο κοινωνίας βασισμένο:
- στην εθελοντική οργάνωση,
- στην αλληλεγγύη,
- στην τοπικότητα και την αυτοδιαχείριση,
- στην επιστημονική γνώση ως υπηρεσία προς τον άνθρωπο.
Για αυτό και συχνά τον αποκαλούν στα διεθνή γράμματα «ο άγιος των αναρχικών».
Οι λογοτέχνες που τον σχολίασαν
Πολλοί μεγάλοι συγγραφείς, ακόμη και αν δεν συμμερίζονταν τις αναρχικές του ιδέες, τον αντιμετώπισαν με σεβασμό:
- Τολστόι: τον θεωρούσε ηθικό εταίρο στις αναζητήσεις για μια κοινωνία χωρίς καταπίεση.
- Τζακ Λόντον: χρησιμοποίησε στοιχεία από την «Αλληλοβοήθεια» για να αντιπαρατεθεί στη σκληρή εκδοχή του κοινωνικού δαρβινισμού.
- Τζορτζ Όργουελ: τον αναφέρει ως έναν από τους ελάχιστους που ένωσαν πολιτική θεωρία και πραότητα χαρακτήρα.
- Έμμα Γκόλντμαν: τον περιγράφει ως τον πιο διαυγή νου της αναρχικής θεωρίας.
Η παγκόσμια λογοτεχνική κριτική βλέπει στον Κροπότκιν μια ρομαντική αλλά βαθιά ανθρώπινη μορφή, σε αντίθεση με τους ηγέτες που μετέτρεψαν την επανάσταση σε καταπίεση.
Στον διεθνή λόγο, ο Κροπότκιν παραμένει σύμβολο:
- της κοινωνικής συνεργασίας,
- της ηθικής πολιτικής,
- της δυνατότητας ενός κόσμου όπου η ελευθερία και η τάξη δεν είναι εχθροί, αλλά παιδιά της αλληλοβοήθειας.
Οι σύγχρονες μελέτες για κοινωνικά δίκτυα, κοινοτισμούς, τοπικές οικονομίες, ακόμη και για την ψυχολογία της ενσυναίσθησης, συχνά τον αναφέρουν ως πρόδρομο.
Συνοπτικά: Τι λέει ο κόσμος για τον Κροπότκιν;
Ότι ήταν:
- ένας επιστήμονας που μίλησε για τον άνθρωπο,
- ένας αναρχικός που μίλησε για την ειρήνη,
- ένας αριστοκράτης που μίλησε για την ισότητα,
Υ.Σ:….Σαν σήμερα γεννήθηκε ένας στοχαστής που απέδειξε ότι η αληθινή επανάσταση είναι συχνά σιωπηλή.
Ότι η αλληλεγγύη δεν είναι αδυναμία είναι θεμέλιο πολιτισμού.
Και ότι η ελευθερία, όταν στηρίζεται στην εμπιστοσύνη, μπορεί να γίνει η πιο ανθρώπινη μορφή δικαιοσύνης.