Η ποίηση του Σεφέρη —η Στροφή, η Στέρνα, το Μυθιστόρημα, το Ημερολόγιο καταστρώματος δεν είναι απλώς κεφάλαια της νεοελληνικής γραμματείας.
Είναι η απόδειξη ότι ένας λαός μικρός, ένας τόπος λιγοστός σε μέγεθος, μπορεί να παράγει φως ικανό να φωτίσει τον κόσμο.
Ο Γιώργος Σεφέρης, γεννημένος Γεώργιος Σεφεριάδης το 1900 στη Σμύρνη, υπήρξε ποιητής και διπλωμάτης, παιδί της Μικράς Ασίας και φορέας μιας ιδιαίτερης ελληνικής ευαισθησίας. Μεγάλωσε σε μια οικογένεια όπου η γλώσσα, η παράδοση και η πνευματική ανησυχία ήταν καθημερινότητα.
Στις 24 Οκτωβρίου 1963 η Σουηδική Ακαδημία θα σταθεί πάνω από όλα αυτά και θα τα αναγνωρίσει:
Ο Σεφέρης γίνεται ο πρώτος Έλληνας που τιμάται με Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η μέρα της ανακοίνωσης – Ένα τηλεφώνημα στην οδό Άγρας
Εκείνο το μεσημέρι στο Παγκράτι, ο Σεφέρης ήταν ξαπλωμένος λόγω κρίσης έλκους.
Το τηλέφωνο χτυπά.
Στην άλλη άκρη της γραμμής, ο ανταποκριτής του Γαλλικού Πρακτορείου του λέει ανεπίσημα ότι είναι ο νικητής. Σε λίγο, ο πρέσβης της Σουηδίας θα του χτυπήσει την πόρτα και θα του ανακοινώσει το νέο επισήμως.
Ο Σεφέρης δακρύζει. Αγκαλιάζει τη Μάρω.
Ομολογεί πως δεν είχε κοιμηθεί όλο το βράδυ: από το Λονδίνο τον είχαν καλέσει στη 1 τα ξημερώματα για να ζητήσουν βιογραφικά στοιχεία.
Η Σουηδική Ακαδημία τον τιμά «για το υπέροχο λυρικό ύφος του, εμπνευσμένο από το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες».
Η Ελλάδα, μια χώρα της οποίας η ποίηση έχει μάθει να σηκώνει αιώνες, επιστρέφει στο παγκόσμιο κέντρο της λογοτεχνίας.
Τρίτη υποψηφιότητα – Η επικράτηση ανάμεσα σε 80 δημιουργούς
Ο Σεφέρης είχε προταθεί ξανά το 1955 και το 1961 από τον Τ. Σ. Έλιοτ.
Το 1963 επιλέγεται ανάμεσα σε περίπου 80 υποψηφίους.
Τα πρακτικά που αποκαλύφθηκαν αργότερα δείχνουν ότι στη τελική ψηφοφορία επικράτησε του Ουίσταν Όντεν και του Πάμπλο Νερούδα — μορφές τεράστιες, που φωτίζουν ακόμη τις λογοτεχνίες τους.
Η βράβευσή του ήταν, λοιπόν, μια νίκη όχι μόνο της ποίησης αλλά της ελληνικής συνέχειας μέσα στο χρόνο.
10 Δεκεμβρίου 1963 – Η τελετή στη Στοκχόλμη
Παραλαμβάνοντας το βραβείο από τον βασιλιά Γουσταύο ΣΤ΄ Αδόλφο, ο Σεφέρης θα εκφωνήσει έναν από τους ωραιότερους λόγους που ακούστηκαν ποτέ σε Νόμπελ.
Μέσα στην απλότητά του περιείχε την ουσία της Ελλάδας:
«Ανήκω σε μια χώρα μικρή.
Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου.»
Το ελληνικό φως, όχι ως γεωγραφία, αλλά ως πνεύμα· ως διαρκής ανάσα μιας γλώσσας που δεν έπαψε ποτέ να μιλιέται.
«Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται.
Δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα.»
Και πιο μετά, εκείνη η σχεδόν προφητική φράση:
«Τούτος ο σύγχρονος κόσμος, τυραννισμένος από τον φόβο και την ανησυχία, χρειάζεται την ποίηση.»
Η επιστροφή στην Ελλάδα – Μια απουσία που πονά μέχρι σήμερα
Ο ποιητής επιστρέφει από τη Σουηδία.
Κι όμως: στο αεροδρόμιο δεν τον περιμένει κανένας επίσημος εκπρόσωπος του κράτους.
Η πολιτική επικαιρότητα —εκλογές, αλλαγές, ζυμώσεις— είχε απορροφήσει κάθε προσοχή.
Ίσως αυτή η σιωπή να λέει περισσότερα από οποιαδήποτε υποδοχή.
Είναι η αιώνια αντίφαση της Ελλάδας: άλλοτε να γεννά ποιητές, άλλοτε να ξεχνά να τους τιμήσει.
Σεφέρης και Ελύτης – Δύο γλώσσες, μία παράδοση
Δεκαέξι χρόνια μετά, το 1979, ο Οδυσσέας Ελύτης θα παραλάβει το δεύτερο ελληνικό Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Στον λόγο του θα υπογραμμίσει το βάρος της γλώσσας:
«Μου εδόθηκε να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων,
αλλά επί δυόμιση χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή.»
Και το καταληκτικό, σχεδόν δέος:
«Στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα.»
Δύο ποιητές, δύο διαφορετικές φωνές – μια παράδοση ενιαία, αδιάσπαστη, φωτεινή.
Υ.Σ:…Το Νόμπελ δεν ήταν μια διάκριση ήταν μια υπενθύμιση
Η βράβευση του Σεφέρη δεν τίμησε απλώς έναν άνθρωπο.
Τίμησε τη γλώσσα, τη μνήμη, τη συνέχεια ενός λαού.
Την απλή αλλά αμετάθετη αλήθεια ότι, στον κόσμο που ολοένα στενεύει, έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο.
Ο ίδιος το είπε καλύτερα απ’ όλους:
«Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.»
Κι ίσως γι’ αυτό ο Σεφέρης παραμένει ζωντανός.
Γιατί κάθε φορά που αναζητούμε τον άνθρωπο, αναζητούμε —έστω χωρίς να το ξέρουμε— και την ποίηση.