Η βιοτεχνολογία εξελίσσεται σε ένα από τα πιο δυναμικά και στρατηγικά πεδία του 21ου αιώνα.
Δεν αφορά μόνο την ιατρική και τα φάρμακα, αλλά και την αγροτική παραγωγή, την ενέργεια, το περιβάλλον, ακόμη και την άμυνα.
Οι τεχνολογίες γονιδιακής τροποποίησης, τα νέα εμβόλια, οι καλλιέργειες ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή και οι βιομηχανικές εφαρμογές φέρνουν επανάσταση με παγκόσμιες συνέπειες.
Η «παγκόσμια σκακιέρα» της βιοτεχνολογίας θυμίζει ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό: κράτη-γίγαντες επενδύουν δισεκατομμύρια, δημιουργούν συμμαχίες και επιδιώκουν να κυριαρχήσουν σε έναν τομέα που υπόσχεται ισχύ και επιρροή.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες – Ο πρωτοπόρος της καινοτομίας
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης.
Σύμφωνα με διεθνείς αναλύσεις, περισσότερες από τις μισές βιοτεχνολογικές πατέντες που κατοχυρώθηκαν τα τελευταία δέκα χρόνια προέρχονται από αμερικανικά ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια.
Η χώρα διαθέτει το πιο ώριμο οικοσύστημα startup και επενδυτικών κεφαλαίων, με εταιρείες-κολοσσούς όπως Moderna, Amgen και Gilead Sciences να διαμορφώνουν το μέλλον της βιοϊατρικής. Το αμερικανικό ρυθμιστικό πλαίσιο, αν και αυστηρό, προσφέρει σταθερότητα και διαφάνεια, προσελκύοντας διεθνείς επενδύσεις.
Η Κίνα – Ο ανερχόμενος ανταγωνιστής
Η Κίνα έχει μετατρέψει τη βιοτεχνολογία σε εθνική στρατηγική. Μόνο την τελευταία πενταετία, οι κινεζικές επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα ξεπέρασαν τα 100 δισ. δολάρια.
Πάνω από το 20% των κλινικών δοκιμών σε νέα φάρμακα διεξάγεται πλέον σε κινεζικό έδαφος, με την κυβέρνηση να προσφέρει γρήγορες εγκρίσεις και ισχυρά κίνητρα. Εταιρείες όπως η WuXi AppTec και η BeiGene αποκτούν διεθνή παρουσία, ενώ η Κίνα επιχειρεί να μειώσει την εξάρτησή της από τη Δύση σε φάρμακα και εμβόλια.
Η Ευρώπη – Δύναμη με κατακερματισμό
Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέχει περίπου το 18% των παγκόσμιων βιοτεχνολογικών πατεντών, με κέντρα αριστείας σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, το Βέλγιο και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στη Γερμανία, το Μόναχο και η Χαϊδελβέργη έχουν εξελιχθεί σε διεθνείς κόμβους βιοτεχνολογίας, ενώ το Βέλγιο διαθέτει ένα από τα ισχυρότερα clusters φαρμακευτικής παραγωγής στην Ευρώπη.
Ωστόσο, η Ε.Ε. συχνά υστερεί σε ταχύτητα λόγω πολύπλοκων κανονιστικών διαδικασιών και έλλειψης ενιαίας στρατηγικής. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται χάσμα με τις ΗΠΑ και την Κίνα, ιδιαίτερα στο κομμάτι της εμπορικής αξιοποίησης της έρευνας.
Ισραήλ και Ινδία – Οι «παίκτες-έκπληξη»
Το Ισραήλ θεωρείται «start-up nation» και στον τομέα της βιοτεχνολογίας.
Περισσότερες από 1.000 νεοφυείς επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε πεδία όπως η αγροβιοτεχνολογία, η αναγεννητική ιατρική και οι διαγνωστικές τεχνολογίες. Η στενή διασύνδεση στρατού, πανεπιστημίων και αγοράς δημιουργεί ευέλικτο μοντέλο.
Η Ινδία, από την άλλη, έχει καθιερωθεί ως ο «φαρμακοποιός του κόσμου». Ελέγχει πάνω από το 60% της παγκόσμιας παραγωγής εμβολίων και κυριαρχεί στα γενόσημα φάρμακα. Παράλληλα, ενισχύει τη δική της πρωτογενή έρευνα, με εταιρείες όπως η Bharat Biotech να αποκτούν διεθνή αναγνώριση.
Οι μεγάλες προκλήσεις
Η βιοτεχνολογία είναι πολλά περισσότερα από τεχνολογική πρόοδο. Είναι πεδίο μάχης για:
- Εφοδιαστικές αλυσίδες: Η πανδημία COVID-19 έδειξε πόσο επικίνδυνη είναι η εξάρτηση από λίγες χώρες για κρίσιμες πρώτες ύλες και τεχνογνωσία.
- Ηθικά διλήμματα: Από την επεξεργασία γονιδίων με CRISPR μέχρι την τεχνητή βιολογία, τίθενται ζητήματα ασφάλειας, ανισοτήτων και κοινωνικής αποδοχής.
- Παγκόσμια ανισότητα: Η πρόσβαση σε νέες θεραπείες μπορεί να διευρύνει το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών.
Η θέση της Ελλάδας
Η Ελλάδα διαθέτει αξιόλογο επιστημονικό δυναμικό, με ερευνητικά κέντρα όπως το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών και το ΕΚΕΤΑ να παράγουν σημαντικές δημοσιεύσεις. Παράλληλα, αρκετοί Έλληνες επιστήμονες διαπρέπουν σε διεθνή πανεπιστήμια και φαρμακευτικές εταιρείες.
Ωστόσο, η χώρα μας υστερεί σε χρηματοδότηση και βιομηχανικές εφαρμογές. Η ανάπτυξη συνεργασιών με την Ε.Ε., η δημιουργία τεχνολογικών πάρκων και η προσέλκυση επενδύσεων θα μπορούσαν να την καταστήσουν περιφερειακό κόμβο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Υ.Σ.:Η «παγκόσμια σκακιέρα» της βιοτεχνολογίας αναδιατάσσεται.
Οι ΗΠΑ κρατούν την πρωτοκαθεδρία, η Κίνα ανεβαίνει δυναμικά, η Ευρώπη αναζητά ενιαία στρατηγική, ενώ το Ισραήλ και η Ινδία δείχνουν τον δρόμο της ευελιξίας και της εξειδίκευσης.
Η επόμενη δεκαετία θα είναι καθοριστική: όποιος ελέγξει τη βιοτεχνολογία, θα ελέγχει όχι μόνο την οικονομία, αλλά και την ίδια την υγεία και ασφάλεια του πλανήτη.
Για μικρότερες χώρες όπως η Ελλάδα, το στοίχημα είναι να βρουν θέση μέσα σε αυτό το παγκόσμιο πλέγμα ισχύος, αξιοποιώντας το επιστημονικό τους κεφάλαιο και δημιουργώντας γέφυρες συνεργασίας.