Η Μήλος αποτελεί έναν από τους πιο εντυπωσιακούς γεωδυναμικούς χώρους της Ελλάδας.
Με ιστορία 1,5 εκατομμυρίου ετών ηφαιστειακής δραστηριότητας και με δεκάδες ενεργές γεωθερμικές εκδηλώσεις, το νησί λειτουργεί σαν «παράθυρο» προς τα βάθη της Γης.
Η νέα ανακάλυψη υδροθερμικών πεδίων στον θαλάσσιο χώρο της Μήλου επιβεβαιώνει τη θέση της ως σημείο αναφοράς για διεθνή ερευνητικά προγράμματα.
Η μελέτη που παρουσιάζεται στο [Scientific Reports](Scientific Reports) Scientific Reports.δεν περιορίζεται στην απλή καταγραφή νέων θερμοπηγών.
Αποκαλύπτει ένα εκτεταμένο, πολυεπίπεδο και δυναμικό υδροθερμικό σύστημα, που συνδέεται άμεσα με τη μαγματική δραστηριότητα του Νοτίου Αιγαίου. Τα δεδομένα είναι όχι μόνο γεωλογικής αλλά και ενεργειακής, περιβαλλοντικής και βιοτεχνολογικής σημασίας, ανοίγοντας νέους δρόμους έρευνας και πολιτικής σχεδίασης για την Ελλάδα.
Η έρευνα – Μεθοδολογία υψηλής ακρίβειας
Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ένα σύνολο προηγμένων τεχνικών, συνδυάζοντας γεωφυσικές, γεωχημικές και βιογεωλογικές μεθόδους.
Συγκεκριμένα εφαρμόστηκαν:
1. Υποθαλάσσια γεωφυσική απεικόνιση (multibeam, side scan sonar, sub-bottom profiling)
Οι τεχνικές αυτές επέτρεψαν την τρισδιάστατη χαρτογράφηση του πυθμένα και την αναγνώριση υποεπιφανειακών δομών.
2. Αναλύσεις χημείας θερμορευστών
Προσδιορίστηκαν συγκεντρώσεις CO₂, H₂S, SiO₂, Fe, Mn και άλλων μεταλλικών ιόντων, κρίσιμων για την κατανόηση της προέλευσης των θερμορευστών.
3. Μέτρηση θερμοκρασιών βυθού και θερμικών ροών
Οι θερμοκρασίες γύρω από τα νέα vents ξεπέρασαν τους 200°C σε βάθος, ενδεικτικές ενός ισχυρά ενεργού συστήματος.
4. ROV και AUV καταγραφές υψηλής ευκρίνειας
Τα υποβρύχια οχήματα κατέγραψαν οπτικά τις εκπομπές, τις αποθέσεις ορυκτών και τις μικροβιακές επικαλύψεις.
5. Μοντελοποίηση μαγματικών και τεκτονικών διεργασιών
Με βάση τις μετρήσεις, οι επιστήμονες προσομοίωσαν τη γεωλογική αρχιτεκτονική του συστήματος και τη ροή θερμορευστών στο υπέδαφος.
Το εύρος των δεδομένων και η διασταύρωση πολλαπλών τεχνικών καθιστούν την έρευνα μία από τις πιο ολοκληρωμένες μελέτες υδροθερμικών συστημάτων στο Αιγαίο.
Κύρια επιστημονικά ευρήματα – Τι αποκαλύπτει ο βυθός της Μήλου
1. Εντοπίστηκαν πολλαπλά νέα ενεργά υδροθερμικά ανοίγματα
Οι ερευνητές καταγράφουν νέες ζώνες εκπομπής θερμών ρευστών. Τα αέρια είναι πλούσια σε CO₂ και H₂S, ενώ η παρουσία αερίων μαγματικής προέλευσης υποδεικνύει ενεργή βαθιά θερμική τροφοδοσία.
2. Νέοι σχηματισμοί ορυκτών υψηλής θερμοκρασίας
Σημαντικές ποσότητες θειούχων ορυκτών (pyrite, chalcopyrite) και πυριτικών αποθέσεων αναπτύσσονται γύρω από τα vents — δομές που παραπέμπουν σε θερμοκρασίες >200°C και σε «καμινάδες» τύπου black smoker μικρής κλίμακας.
3. Αναγνώριση εκτεταμένου υπεδάφιου δικτύου ρωγμών και ροής
Οι γεωφυσικές τομές δείχνουν ότι το σύστημα της Μήλου αποτελείται από πολλαπλές διακλαδώσεις που διατρέχουν το ηφαιστειακό υπόβαθρο. Το δίκτυο αυτό συνδέεται με ενεργά ρήγματα που λειτουργούν ως «δίαυλοι» θερμικής ενέργειας.
4. Μικροβιακές κοινότητες ακραίων περιβαλλόντων
Σε πολλά σημεία ανακαλύφθηκαν βακτήρια και αρχαία (archaea) που αναπτύσσονται σε υψηλές θερμοκρασίες, χαμηλό pH και υψηλές συγκεντρώσεις μετάλλων — ένα φυσικό εργαστήριο για βιογεωχημική έρευνα.
5. Ενδείξεις μαγματικής ανάδευσης σε βάθος
Η σύσταση των αερίων και η θερμική ανωμαλία δείχνουν ότι το μαγματικό σύστημα κάτω από τη Μήλο παραμένει σε δυναμική κατάσταση, ακόμα κι αν δεν δίνει επιφανειακά εκρηκτικές εκδηλώσεις.
Η γεωδυναμική σημασία για το Αιγαίο
Η Μήλος βρίσκεται στη ζώνη καταβύθισης όπου η Αφρικανική πλάκα βυθίζεται κάτω από την Ευρασιατική. Αυτή η τεκτονική διεργασία δημιουργεί το Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Η ανακάλυψη αποδεικνύει:
- ότι η μαγματική δραστηριότητα παραμένει ισχυρή,
- ότι τα υδροθερμικά συστήματα εκτείνονται πέρα από τις χερσαίες θερμοπηγές,
- ότι το Αιγαίο είναι μία από τις πλέον ενεργές γεωθερμικά λεκάνες της Ευρώπης.
Το νέο σύστημα της Μήλου βοηθά στην αναθεώρηση των μοντέλων ηφαιστειακής εξέλιξης ακόμη και για τη Σαντορίνη και τη Νίσυρο.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα – Ενεργειακές, περιβαλλοντικές και στρατηγικές προεκτάσεις
1. Γεωθερμική ενέργεια: Νέες δυνατότητες υψηλής ενθαλπίας
Η ανακάλυψη αναδιαμορφώνει την ενεργειακή εικόνα της Ελλάδας:
- Η Μήλος και οι Κυκλάδες διαθέτουν γεωθερμικό δυναμικό διεθνούς επιπέδου.
- Υπάρχει δυνατότητα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από βαθύ γεωθερμικό ρευστό, υψηλής απόδοσης και χαμηλού αποτυπώματος.
- Η γνώση της ακριβούς δομής του συστήματος επιτρέπει στοχευμένες γεωτρήσεις, μειώνοντας κόστος και περιβαλλοντικό κίνδυνο.
Η Ελλάδα μπορεί, με σωστό σχεδιασμό, να γίνει ηγέτιδα δύναμη στην καθαρή γεωθερμική ενέργεια της Μεσογείου.
2. Παρακολούθηση ηφαιστειακής δραστηριότητας – Ενίσχυση της Πολιτικής Προστασίας
Τα υδροθερμικά πεδία είναι φυσικοί προπομποί ηφαιστειακών εξελίξεων. Με τη νέα γνώση:
- βελτιώνονται τα μοντέλα πρόγνωσης για Μήλο, Σαντορίνη, Νίσυρο, Κω,
- ενισχύεται η ανάγκη ανάπτυξης δικτύου υποθαλάσσιων αισθητήρων,
- αναβαθμίζεται η επιστημονική θωράκιση της Ελλάδας έναντι γεωδυναμικών κινδύνων.
Η χώρα μπορεί πλέον να εισέλθει σε μία εποχή συνεχούς, υψηλής ακρίβειας γεωπαρακολούθησης.
3. Βιοτεχνολογικές και επιστημονικές εφαρμογές
Οι μικροβιακές κοινότητες των υδροθερμικών συστημάτων έχουν δώσει στο παρελθόν:
- ένζυμα υπερ-θερμοανθεκτικά,
- νέες βιομηχανικές διεργασίες,
- θεραπευτικές ενώσεις,
- μοντέλα για τη μελέτη εξωγήινων περιβαλλόντων.
Η Μήλος μπορεί να προσελκύσει διεθνείς χρηματοδοτήσεις και να γίνει κέντρο βιογεωχημικών και βιοτεχνολογικών ερευνών.
4. Περιβαλλοντική προστασία – Χωροθέτηση και βιώσιμη ανάπτυξη
Η ανακάλυψη επιβάλλει:
- δημιουργία προστατευόμενων ζωνών,
- προσεκτική ρύθμιση καταδυτικών και τουριστικών δραστηριοτήτων,
- ενσωμάτωση των υποθαλάσσιων πεδίων στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό,
- ανάπτυξη της Μήλου ως νησιωτικό γεωπάρκο διεθνούς αναφοράς.
Η Ελλάδα μπορεί να γίνει υπόδειγμα συνδυασμού επιστημονικής έρευνας και οικολογικής ευθύνης.
5. Οικονομική και επιστημονική υπεραξία για τη χώρα
Η νέα γνώση μπορεί να δημιουργήσει:
- υποδομές για διεθνή προγράμματα και αποστολές,
- εργαστήρια θαλάσσιας έρευνας,
- αύξηση επιστημονικού και οικοτουρισμού,
- ανάπτυξη τεχνολογιών υποθαλάσσιας χαρτογράφησης.
Η Μήλος μπορεί να εξελιχθεί σε ευρωπαϊκό κέντρο γεωεπιστημών, αντίστοιχο με Ισλανδία, Αζόρες και Καναρίους Νήσους.
Ιστορικός Ρόλος της Μήλου στη Γεωθερμία – Από τη δεκαετία του ’80 έως σήμερα
Η Μήλος δεν αποτελεί νέο σημείο ενδιαφέροντος για τη γεωθερμία· είναι ένα από τα πρώτα νησιά της Ευρώπης όπου επιχειρήθηκε συστηματική αξιοποίηση γεωθερμικής ενέργειας. Από τη δεκαετία του ’80, το νησί βρίσκεται στο επίκεντρο εθνικών και διεθνών ερευνών που στόχο είχαν να αποκαλύψουν το βάθος και τη δυναμική του υπόγειου θερμικού της συστήματος.
1. Οι πρώτες γεωτρήσεις και η «πρωτοπορία» του 1980
Την περίοδο 1982–1985, το νησί αποτέλεσε πιλοτική περιοχή για πρόγραμμα της ΔΕΗ με στόχο την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από υψηλής ενθαλπίας γεωθερμικό ρευστό.
Οι γεωτρήσεις αποκάλυψαν θερμοκρασίες που έφθαναν τους 250–320°C, επιβεβαιώνοντας τη Μήλο ως ένα από τα σημαντικότερα γεωθερμικά κέντρα του ευρωπαϊκού χώρου.
Ήταν μια εποχή όπου η Ελλάδα συγκαταλεγόταν μεταξύ των πρώτων χωρών της ΕΕ που εξερευνούσαν τη γεωθερμία υψηλής απόδοσης, σε μια εποχή που ο όρος «ενεργειακή μετάβαση» δεν είχε ακόμη μπει στο λεξιλόγιο των πολιτικών αποφάσεων.
2. Η κοινωνική αντίδραση και η παύση του έργου
Παρά τα τεχνικά επιτυχημένα αποτελέσματα, η τότε μονάδα πιλοτικής λειτουργίας αντιμετώπισε σημαντικές κοινωνικές αντιδράσεις.
Οι κάτοικοι της Μήλου εξέφρασαν ανησυχίες για:
- πιθανές οσμές από υδρόθειο (H₂S),
- αισθητικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις,
- έλλειψη ενημέρωσης και διαβούλευσης,
- φόβους για «ηφαιστειακού τύπου» κινδύνους, παρότι δεν υπήρχε τέτοια επιστημονική ένδειξη.
Το αποτέλεσμα ήταν η αναστολή του έργου το 1986, γεγονός που σημάδεψε την ελληνική ιστορία της γεωθερμίας και οδήγησε τη χώρα σε δεκαετίες στασιμότητας ως προς την αξιοποίηση βαθιών γεωθερμικών πεδίων.
3. Επανεκκίνηση επιστημονικών ερευνών – Δεκαετίες 1990 και 2000
Παρά την παύση του έργου, οι γεωλόγοι συνέχισαν να μελετούν τη Μήλο.
Κατά τις επόμενες δύο δεκαετίες:
- χαρτογραφήθηκαν νέες επιφανειακές εκδηλώσεις,
- βελτιώθηκαν χημικά μοντέλα προέλευσης θερμορευστών,
- ενισχύθηκε η αντίληψη ότι το νησί ανήκει στα ισχυρότερα γεωθερμικά συστήματα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης,
- αναγνωρίστηκαν νέες τεκτονικές ζώνες που συνδέονται με μαγματική δραστηριότητα.
Η Μήλος παρέμεινε «κλειδί» για τη γεωθερμική έρευνα, έστω κι αν δεν υπήρχε ενεργό έργο εκμετάλλευσης.
4. Η μεγάλη επιστροφή: Η δεκαετία του 2010–2020
Τα σύγχρονα περιβαλλοντικά κριτήρια και οι νέες τεχνολογίες άλλαξαν το πλαίσιο. Η γεωθερμία επικεντρώθηκε πλέον σε:
- συστήματα κλειστής κυκλοφορίας (χωρίς απελευθέρωση αερίων),
- προηγμένα σχέδια διαχείρισης ρευστών,
- συνεχή παρακολούθηση εκπομπών,
- μονάδες υψηλής ενεργειακής απόδοσης με χαμηλό οπτικό αποτύπωμα.
Η Μήλος επανήλθε στο προσκήνιο ως ιδανικός χώρος έρευνας και εφαρμογής λόγω:
- της υψηλής ενθαλπίας,
- της εγγύτητας με τεκτονικά ρήγματα,
- των πολλών «παραθύρων» θερμορευστών από τη στεριά ως τον βυθό.
Η ερευνητική δραστηριότητα εντάθηκε, ενώ η τοπική κοινωνία συμμετέχει πλέον ενεργά στον διάλογο.
5. Η νέα εποχή: Από τις θερμές πηγές της στεριάς στα υδροθερμικά πεδία του βυθού (2020–2025)
Οι πρόσφατες έρευνες —με κορύφωση τη δημοσίευση στο [Scientific Reports](Scientific Reports) και το διαθέσιμο [DOI της μελέτης](DOI της μελέτης)— σηματοδοτούν μια βαθιά αλλαγή:
- Για πρώτη φορά χαρτογραφείται με τέτοια λεπτομέρεια ο υποθαλάσσιος υδροθερμικός χώρος της Μήλου.
- Αποδεικνύεται ότι το σύστημα δεν είναι μόνο εκτεταμένο, αλλά πολυσύνθετο και διακλαδωμένο, με ενεργά πεδία τόσο κοντά στην ακτή όσο και σε μεγαλύτερα βάθη.
- Η Μήλος εισέρχεται σε μια «νέα επιστημονική εποχή», όπου η έρευνα συνδέει τον βυθό, τη στεριά, τα αέρια και τις μαγματικές ζώνες σε ένα ενιαίο μοντέλο.
6. Πώς έχει αλλάξει η αντίληψη της γεωθερμίας στη Μήλο
Από την εποχή της παύσης του 1986 μέχρι σήμερα, η κοινωνική και επιστημονική προσέγγιση έχει μεταβληθεί:
- Η τεχνολογία επιτρέπει πλέον μηδενικές οσμές, μηδενικές διαρροές και ασφαλείς διεργασίες.
- Η γεωεπιστήμη εξηγεί ξεκάθαρα τη διαφορά μεταξύ ηφαιστειακότητας και γεωθερμικής αξιοποίησης.
- Η τοπική οικονομία έχει στραφεί σε μοντέλα βιώσιμης ανάπτυξης, όπου οι φυσικοί πόροι αξιοποιούνται με ευθύνη.
- Οι κάτοικοι συμμετέχουν περισσότερο στην ενημέρωση και τον σχεδιασμό.
7. Η στρατηγική θέση της Μήλου στη σύγχρονη ενεργειακή μετάβαση
Σήμερα η Μήλος θεωρείται:
- κόμβος υψηλής ενθαλπίας στο Νότιο Αιγαίο,
- πρότυπο για μελλοντικά έργα σε Νίσυρο, Κίμωλο, Σαντορίνη και Κω,
- πεδίο έρευνας για διεθνείς ομάδες γεωφυσικής, βιογεωχημείας και μηχανικής,
- πιθανός πυλώνας της πράσινης μετάβασης της Ελλάδας και της ΕΕ.
Η νέα χαρτογράφηση των υδροθερμικών πεδίων δείχνει ότι η γεωθερμία της Μήλου δεν είναι παρελθόν — είναι μέλλον, με εφαρμογές που κυμαίνονται από την καθαρή ενέργεια έως τη βιοτεχνολογία και την περιβαλλοντική έρευνα.
Υ.Σ:…Η Μήλος ως στρατηγικός κόμβος του μέλλοντος
Η Μήλος επιβεβαιώνει για ακόμη μία φορά ότι είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα ηφαιστειακό νησί:
Αποτελεί έναν από τους πιο ζωντανούς, πολύπλοκους και πολυεπίπεδους φυσικούς εργαστηριακούς χώρους της Μεσογείου.
Η νέα ανακάλυψη των υδροθερμικών πεδίων δεν έρχεται απλώς να προστεθεί στον γεωλογικό χάρτη της χώρας· ανατρέπει, συμπληρώνει και επαναδιατυπώνει την κατανόησή μας για το υπέδαφος του Αιγαίου, την ιστορική πορεία της ελληνικής γεωθερμίας και τις δυνατότητες της ενεργειακής μετάβασης.
Από τις πρώτες γεωτρήσεις της δεκαετίας του ’80 μέχρι τις σημερινές υποθαλάσσιες χαρτογραφήσεις υψηλής ακρίβειας, η Μήλος αποδεικνύει ότι διαθέτει ένα γεωθερμικό σύστημα που εξελίσσεται, ανανεώνεται και παραμένει ενεργό σε όλο του το εύρος από τη στεριά έως τον βυθό.
Η επιστημονική έρευνα αναδεικνύει έναν τόπο όπου η γεωλογία, η ενέργεια, η βιογεωχημεία και η περιβαλλοντική προστασία συναντιούνται.
Η Ελλάδα, με μεθοδικότητα και στρατηγική, μπορεί να αξιοποιήσει τις νέες γνώσεις όχι μόνο για να βελτιώσει την επιστημονική κατανόηση και την πολιτική προστασία, αλλά και για να αναπτύξει ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης: καθαρή ενέργεια, διεθνείς ερευνητικές συνεργασίες, προστασία φυσικού πλούτου και ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.
Η Μήλος δεν είναι απλώς μια γεωλογική ιδιαιτερότητα.
Είναι ένα παράδειγμα για το πώς η επιστημονική γνώση μπορεί να μετατραπεί σε όραμα, και το όραμα σε πολιτική και αναπτυξιακή προοπτική.
Σε μια εποχή μετάβασης και κλιματικής αβεβαιότητας, το νησί φωτίζει τον δρόμο: δείχνοντας ότι η κατανόηση της Γης είναι δύναμη — και η ορθή αξιοποίησή της, ευκαιρία.