Τι αποφασίστηκε στις Βρυξέλλες
Μετά από μήνες δύσκολων διαπραγματεύσεων, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή πολιτική συμφωνία για νέο κανονισμό που ρυθμίζει τις λεγόμενες New Genomic Techniques (NGTs) – σύγχρονες μεθόδους γονιδιωματικής τροποποίησης φυτών όπως η CRISPR.
Σύμφωνα με το δελτίο Τύπου του Συμβουλίου της ΕΕ (link), στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα «σαφές νομικό πλαίσιο» που:
- ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αγροδιατροφής,
- στηρίζει τη βιώσιμη γεωργία και την επισιτιστική ασφάλεια,
- διατηρεί «ισχυρή προστασία» για υγεία και περιβάλλον.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε δικό του ενημερωτικό (link), παρουσιάζει τη συμφωνία ως εργαλείο για την “πράσινη μετάβαση στη γεωργία”, με φυτά που θα αντέχουν στην κλιματική κρίση και θα απαιτούν λιγότερα φυτοφάρμακα.
NGT1 και NGT2: Δύο “ταχύτητες” για τα νέα φυτά
NGT1 – “σαν να είναι φυσικά”
- Πρόκειται για φυτά των οποίων η γενετική μεταβολή «θα μπορούσε να προκύψει φυσικά ή συμβατικά».
- Απαλλάσσονται από τις αυστηρές διαδικασίες έγκρισης των ΓΤΟ.
- Δεν θα φέρουν GMO σήμανση.
- Θα καταχωρούνται σε ειδικό κατάλογο ποικιλιών.
Το Reuters είχε αποκαλύψει ότι η Κομισιόν εξετάζει “όριο έως 20 μεταλλάξεων” στο πλαίσιο NGT1 (link).
NGT2 – “οι υπόλοιποι νέοι ΓΤΟ”
- Όσα φυτά δεν πληρούν τα κριτήρια NGT1 ταξινομούνται ως NGT2.
- Ισχύουν για αυτά διαδικασίες αντίστοιχες των κλασικών ΓΤΟ:
αξιολόγηση κινδύνου, άδεια κυκλοφορίας, ιχνηλασιμότητα, σήμανση.
Στο νέο καθεστώς προβλέπεται και «φίλτρο βιωσιμότητας» για παρακολούθηση πραγματικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Πατέντες και σπόροι:
Η πιο “καυτή” πτυχή
Η συμφωνία επιτρέπει πατέντες σε φυτά, χαρακτηριστικά και τεχνικές NGT. Σύμφωνα με τα έγγραφα της ΕΕ, εξαιρούνται μόνο χαρακτηριστικά που «υπάρχουν ήδη στη φύση».
Το Κοινοβούλιο υπόσχεται «δικλείδες προστασίας», μεταξύ των οποίων:
- κώδικας δεοντολογίας για πατέντες,
- διαδικασίες διαμεσολάβησης,
- δικαίωμα των αγροτών να ξαναφυτεύουν σπόρο.
Όμως ειδικοί προειδοποιούν ότι η αγορά σπόρων θα συγκεντρωθεί περαιτέρω στα χέρια λίγων εταιρειών.
Το αναλυτικό ρεπορτάζ της Natasha Foote στο ARC2020 (link) σημειώνει:
- ήδη λίγες εταιρείες ελέγχουν το 60%–70% της αγοράς σπόρων,
- οι πατέντες NGT θα αυξήσουν την εξάρτηση των αγροτών,
- το δικαίωμα στους “ελεύθερους σπόρους” απειλείται.
Πώς φτάσαμε στη συμφωνία – Σύντομο χρονολόγιο
- 2018 – Δικαστήριο της ΕΕ
Έκρινε ότι το gene-editing εμπίπτει στην αυστηρή νομοθεσία ΓΤΟ. (Reuters ρεπορτάζ link) - 2021 – Μελέτη Κομισιόν
Διαπιστώνει ότι η παλιά νομοθεσία “δεν είναι πλέον κατάλληλη”. - Ιούλιος 2023 – Πρόταση κανονισμού
Επίσημη κατάθεση από Κομισιόν — μεγάλη κάλυψη διεθνών ΜΜΕ. - 2024–2025 – Πολιτική διαπραγμάτευση
Σκληρές συγκρούσεις στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο — Euractiv ανάλυση (link). - Δεκέμβριος 2025 – Προσωρινή συμφωνία
Κοινή ανακοίνωση ΕΕ.
Επιχειρήματα υπέρ
✔ Κλιματική ανθεκτικότητα
Οι NGTs υπόσχονται φυτά ανθεκτικά σε ξηρασία, παράσιτα και ακραία φαινόμενα.
✔ Επισιτιστική ασφάλεια
Το Macau Business σημειώνει ότι η ΕΕ θέλει να μειώσει εξαρτήσεις από εισαγωγές (link).
✔ Ανταγωνιστικότητα
26 ευρωπαϊκοί σύνδεσμοι τροφίμων και ζωοτροφών στη FEFAC ζητούν άμεση υιοθέτηση των NGT (link).
Επιχειρήματα κατά
- Κατάργηση ελέγχων & σήμανσης
Η Friends of the Earth Europe προειδοποιεί ότι το πλαίσιο “θυσιάζει τη διαφάνεια” (link).
Η Foodwatch και 49 οργανώσεις ζητούν υποχρεωτική σήμανση NGTs (link).
- Κίνδυνοι για βιοποικιλότητα
Οι Greens/EFA δημοσιεύουν επιστημονικές αξιολογήσεις για πιθανούς οικολογικούς κινδύνους (link).
- Συγκέντρωση ισχύος
Η NATPRO δημοσιεύει ανοικτή επιστολή για κινδύνους μονοπωλίου (link).
Πολιτικός διχασμός στην ΕΕ
Το EU Observer καταγράφει ότι ορισμένες κυβερνήσεις πιέζουν για “ταχεία και λίαν ευνοϊκή” ολοκλήρωση των κανόνων (link).
Η Yahoo News UK παρουσιάζει τη συμφωνία ως “χαλάρωση των κανόνων ασφαλείας” (link).
Ποια ερωτήματα μένουν ανοιχτά
- Ποιος αποφασίζει τελικά αν ένα φυτό είναι NGT1 ή NGT2;
- Πώς προστατεύονται οι βιολογικές καλλιέργειες;
- Πόσο θα επηρεάσουν οι πατέντες την αγροτική αυτονομία;
- Πώς θα αποδεικνύεται η “βιωσιμότητα” των νέων φυτών στην πράξη;
Η μεγάλη εικόνα
Η συζήτηση για τις NGTs αφορά όχι μόνο την τεχνολογία αλλά:
- την εξουσία πάνω στους σπόρους,
- την αλυσίδα τροφής,
- τη δημοκρατία της παραγωγής,
- το μέλλον της ευρωπαϊκής γεωργίας.
ΠΛΑΙΣΙΟ – ΠΑΤΕΝΤΕΣ, ΣΠΟΡΟΙ & ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΓΡΟΤΩΝ
Η προσωρινή συμφωνία της ΕΕ για τις NGTs επιτρέπει πατεντοποίηση νέων ποικιλιών, κάτι που όπως προειδοποιούν διεθνή δίκτυα μπορεί να περιορίσει την αγροτική αυτονομία.
Η ενημέρωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (link) και του Συμβουλίου της ΕΕ (link) μιλά για “δίκαιη πρόσβαση”.
Ωστόσο, το δίκτυο ARC2020 επισημαίνει ότι οι NGT πατέντες μπορεί να ενισχύσουν τον έλεγχο λίγων πολυεθνικών πάνω στους σπόρους (link).
Η Friends of the Earth Europe στο briefing Locked Seeds προειδοποιεί για διενέξεις πατεντών σε περιπτώσεις “ακούσιας επιμόλυνσης”. Η Greenpeace Europe συνυπογράφει τεχνική μελέτη για τους κινδύνους πατεντοποίησης (link).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναθέτει ειδική μελέτη, την οποία παρουσιάζει το νομικό IPKat (link), για το πώς οι πατέντες επηρεάζουν την πρόσβαση σε γενετικό υλικό. Η AIPPI ζητά νέο πλαίσιο πνευματικής ιδιοκτησίας στην ΕΕ (link).
Τέλος, το Save Our Seeds (link) και η Open Source Seed Initiative τονίζουν ότι η Ευρώπη κινδυνεύει να χάσει ποικιλία, αγροτική αυτονομία και δημοκρατικό έλεγχο πάνω στην τροφή.
Υ.ΣΗ Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη συμφωνία για τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές, ανοίγει μια νέα εποχή στην αγροτική παραγωγή μια εποχή γεμάτη δυνατότητες αλλά και βαριές ευθύνες.
Από τη μία, η τεχνολογική πρόοδος υπόσχεται φυτά πιο ανθεκτικά, λιγότερη εξάρτηση από χημικά, μεγαλύτερη αυτάρκεια και μια γεωργία ικανή να σταθεί απέναντι στην κλιματική κρίση.
Από την άλλη, η απορρύθμιση, η πατεντοποίηση των σπόρων και η πιθανή συγκέντρωση ισχύος σε λίγες πολυεθνικές προκαλούν εύλογες ανησυχίες για τη διαφάνεια, τη βιοποικιλότητα και το δικαίωμα των αγροτών να ορίζουν το ίδιο τους το χωράφι.
Η ουσία είναι ότι η ΕΕ δεν ρυθμίζει απλώς μια τεχνική ρυθμίζει το ποιος θα έχει τον έλεγχο της τροφής στο μέλλον.
Η επιτυχία ή η αποτυχία αυτής της μετάβασης θα κριθεί όχι στα χαρτιά αλλά στην εφαρμογή.
Στη διαφάνεια που θα επιδείξουν οι θεσμοί, στην προστασία που θα δοθεί στους μικρούς παραγωγούς, και στη δυνατότητα των πολιτών να γνωρίζουν τι πραγματικά φτάνει στο τραπέζι τους.
Η Ευρώπη βρίσκεται τώρα σε μια λεπτή ισορροπία: ανάμεσα στην καινοτομία και στη δημοκρατία της τροφής.
Κι αυτή η ισορροπία θα καθορίσει όχι μόνο την αγροτική πολιτική, αλλά την ίδια την εμπιστοσύνη των πολιτών στην επιστήμη, στους θεσμούς και στο μέλλον της ευρωπαϊκής γεωργίας.